Η Taiwan Land Development Coorporation ανέθεσε στο αρχιτεκτονικό γραφείο BIG από τη Δανία το σχεδιασμό ενός συγκροτήματος κατοικιών σε μια περιοχή συνολικής έκτασης 82 στρεμμάτων στο κέντρο της πυκνοκατοικημένης Ταιπέι.

Οι αρχιτέκτονες θέλησαν να δώσουν μια πρόταση που θα επιτυγχάνει την υψηλή πυκνότητα που συναντάμε στα αστικά κέντρα χωρίς, ωστόσο, να στερείται των πλεονεκτημάτων που προσφέρει η χαμηλότερη πυκνότητα των πραστίων. Ο μέγιστος ηλιασμός και αερισμός των κατοικιών, η αφθονία πρασίνου και φυσικά η δημιουργία μικρών γειτονιών τέθηκαν ως βασικοί στόχοι του εγχειρήματος.

Αφετηρία της διαδικασίας που ακολούθησαν οι αρχιτέκτονες ήταν ο σχεδιασμός μιας σειράς από 5όροφα κυβικά κτίρια κατοικίας με αντίστοιχο υπαίθριο χώρο. Οι διαστάσεις των κύβων είναι 15x15x15μ.

Έπειτα στοίβαξαν τους κύβους τον έναν πάνω στον άλλο προκειμένου να 

πλησιάσουν την επιθυμητή πυκνότητα. Οι κύβοι στοιβάχτηκαν με τέτοιο τρόπο ώστε να αλληλοκαλύπτουν μια μικρή μόνο επιφάνεια, αρκετή για να φιλοξενεί τις κατακόρυφες επικοινωνίες του συγκροτήματος. Με αυτό τον τρόπο δημιουργούνται μεγάλα κενά μεταξύ των κύβων-κατοικιών που μπορούν να διαμορφωθούν ως υπαίθριοι χώροι για τη γειτονιά.

Στη συνέχεια πολλαπλασίασαν το συγκρότημα δημιουργώντας ένα "τείχος" από 72 κύβους κατοικιών, με τα αντίστοιχα κενά ανάμεσά τους, το οποίο και χωροθέτησαν κατά μήκος του άξονα του οικοπέδου. Το μεγαλύτερο μέρος του οικοπέδου παραμένει άκτιστο ώστε να διαμορφωθεί ως δημόσιος χώρος πρασίνου.

Συμπιέζοντας το "τείχος" των κύβων προκειμένου αυτό να χωρέσει στα όρια του 

οικοπέδου, το τείχος καμπυλώνει σαν ακορντεόν. Μια αλληλουχία δημόσιων χώρων πρασίνου δημιουργείται στο ισόγειο. Εξαιτίας της καμπύλωσης τα κενά ανάμεσα στους κύβους των κατοικιών παραμορφώνονται και γίνονται τραπέζια σε κάτοψη με μια μεγάλη ελεύθερη όψη 15x15μ και μια σαφώς μικρότερη, αρκετή ωστόσο για να επιτρέπει τον ηλιασμό και τον αερισμό τόσο των μικρών ημιδημόσιων κήπων ανάμεσα στους κύβους όσο και των μεγάλων ελέυθερων χώρων του ισογείου.

Τέλος αφαιρούνται 6 κύβοι μειώνοντας τον όγκο του συγκροτήματος από την πλευρά του οικοπέδου που συνορεύει με οικόπεδα με χαμηλότερα κτίρια και ελεύθερους χώρους.

Το αποτέλεσμα έχει επιτύχει την επιθυμητή πυκνότητα, ενώ αν προσθέσει κανείς στους δημόσιους χώρους πρασίνου του ισογείου και τους κήπους που διαμορφώνονται στους ορόφους και τα δώματα του συγκροτήματος διαπιστώνει μια αύξηση του ελεύθερου χώρου κατά 114%.

Εξαιτίας της διάτρητης μορφής του "τείχους" οι κυκλοφορίες μεταξύ των ελεύθερων χώρων πρασίνου είναι αρκετά ελεύθερες στο επίπεδο του εδάφους καθιστώντάς το ένα αστικό πάρκο. Οι κήποι των ορόφων διαμορφώνονται σε 5 διαφορετικούς τύπους προκειμένου να καλύψουν τις ανάγκες μιας σύγχρονης κοινότητας. Συναντούμε, λοιπόν κήπους διαμορφωμένους με πλούσια βλάστηση, ως ένα δάσος απ'όπου μπορεί κανείς να απολαύσει τη θέα της πόλης, κήπους διαμορφωμένους ως χώρους παιχνιδιού για τα παιδιά, κήπους διαμορφωμένους σύμφωνα με την ιαπωνική παράδοση που προσφέρουν χαλάρωση, κενά που φιλοξενούν υπαίθριες πισίνες για τους κατοίκους καθώς και ανοιχτά φυτεμένα δώματα στον 25όροφο. Οι σχεδιαστές ευελπιστούν ότι ο ημιδημόσιος χαρακτήρας των κήπων θα ενθαρρύνει τους κατοίκους να αναπτύξουν κοινωνικές σχέσεις μεταξύ τους, να γίνουν μια γειτονιά.

Το συγκρότημα αποτελεί ένα αναδιπλούμενο διάτρητο τείχος, έχοντας μια όψη που παραπέμπει σε ψηφιακά pixels και παρά το μέγεθός του δείχνει αρκετά "ελαφρύ" και κομψό. Φαίνεται να απαντάει στην ερώτηση που έθεσαν οι αρχιτέκτονες στον εαυτό τους στην αρχή του σχεδιασμού : "πώς δημιουργείς αστική πυκνότητα χωρίς να χάσεις τα πλεονεκτήματα των προαστίων, όπως τους πράσινους χώρους, το φως και τη γειτονιά?"

Το συγκρότημα είναι υπό κατασκευή.










ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΩΝ_ΚΡΙΤΙΚΗ

Το κριτήριο που επιλέχθηκαν τα τρία αυτά παραδείγματα αστικού σχεδιασμού είναι το γεγονός ότι και στις τρεις περιπτώσεις οι σχεδιαστές θέλησαν να προσφέρουν στους ενοίκους προνόμια που συνήθως στερείται κανείς όταν κατοικεί σε ένα κέντρο πόλης, πόσο μάλλον σε μια μεγαλούπολη όπως το Dallas, η Taipei ή η Istanbul. Ή, όπως το έθεσαν καλύτερα οι αρχιτέκτονες του γραφείου BIG "πώς δημιουργείς αστική πυκνότητα χωρίς να χάσεις τα πλεονεκτήματα των προαστίων, όπως τους πράσινους χώρους, το φως και τη γειτονιά?". Οι τρεις επιλύσεις ωστόσο διαφέρουν λιγότερο ή περισσότερο στους τρόπους που ακολούθησαν για να επιλύσουν το παραπάνω γρίφο. Έχοντας αναφερθεί ήδη ξεχωριστά σε κάθε παράδειγμα, θα είχε ενδιαφέρον μια προσπάθεια σύγκρισής των τριών με διάθεση κριτικής.

Ένα ενδιαφέρον σημείο εκκίνησης θα ήταν η σχέση που προσπαθεί να αναπτύξει η κάθε λύση με την πόλη, πως συνδέονται με τον τόπο. Στο παράδειγμα του SurYapi η σχεδιαστική ομάδα ασχολείται ιδιαίτερα με την ανάλυση του αστικού περιβάλλοντος της Κωνσταντινούπολης και του τρόπου κατοίκησης εκεί. Σε αυτό παίζει ξεκάθαρα ρόλο ότι το διεθνές αρχιτεκτονικό γραφείο BIG συνεργάστηκε με τους τοπικούς Superpool, οι οποίοι γνωρίζουν την πόλη “από μέσα”, την κρίνουν όχι μόνο σαν εξωτερικοί αναλυτές αλλά και ως κάτοικοι. Εξ'αρχής η ομάδα των αρχιτεκτόνων που ανέλαβε το πρότζεκτ τέθηκε συνειδητά απέναντι στο υπάρχον κτισμένο περιβάλλον και έθεσε ως στόχο να κάνει ακριβώς το αντίθετο και θεώρησαν τους εαυτούς τους υπεύθυνους απέναντι στην πόλη. Πρώτη προτεραιότητα τέθηκε η διατήρηση όσου του δυνατόν περισσότερου ελεύθερου χώρου και η δημιουργία μιας “αστικής όασης”. Η όαση αυτή τελικά, όμως, δε μπορεί να χαρακτηριστεί αστική με την έννοια ότι αφορά το σύνολο της πόλης, αλλά με την έννοια ότι απλά βρίσκετα μέσα στο αστικό περιβάλλον. Οι αρχιτέκτονες δημιούργησαν ένα μεγάλο πάρκο που αφορά μόνο τους ενοίκους του συγκροτήματος. Οι ίδιοι, άλλωστε, σύγκριναν το συγκρότημα με τη μεσαιωνική citadel. Το κτίριο ακολουθεί την οικοδομική γραμμή και υψώνεται ως σαφές όριο ανάμεσα στο δίπολο πόλη-πάρκο. Οι κατοικίες βρίσκονται στο μεταίχμιο δύο πραγματικοτήτων, της πολύβουης πόλης από τη μία και του ήρεμου χώρου χαλάρωσης με έντονα τα φυσικά στοιχεία από την άλλη. Μια τέτοια προσέγγιση θα είχε σαφή πλεονεκτήματα αν είχαμε μια πόλη από ένα σύνολο τέτοιων οικιστικών συγκροτημάτων. Σε αυτή την περίπτωση, όμως, το έργο αποκόπτει την πόλη από τον ελεύθερο χώρο που μέχρι πρότινος μπορούσε να χρησιμοποιήσει, αν και η έλλειψη οποιασδήποτε διαμόρφωσης περιόριζε σαφώς τις δυνατότητές του. Πρόκειτα άραγε για μια ακόμη gated community από αυτές που ξεπηδούν συνέχεια στην Κωνσταντινούπολη?

Στην περίπτωση της Taipei οι BIG ακολουθούν μια διαφορετική λογική. Αν και εδώ ονομάζουν το έργο city wall, ο “τείχος” εδώ δε λειτουργεί σαν όριο ανάμεσα στην πόλη και το συγκρότημα, δεν αναγνωρίζει κανείς ένα “μέσα” και ένα “έξω” από αυτό. Το τείχος εδώ μπορεί να αναχθεί σε μια γραμμη που δεν είναι ταυτόχρονα και όριο. Αν προσέξουμε, άλλωστε, το διάγραμμα κινήσεων που δίνουν οι αρχιτέκτονες για το επίπεδο του εδάφους δεν μπορούμε να αναγνωρίσουμε οποιαδήποτε διάθεση οριοθέτησης του χώρου, κάθε άλλο. Ο χώρος χαρακτηρίζεται τόσο έντονα από την κίνηση που μπορεί να χαρακτηριστεί απόλυτα δημόσιος. Η τοποθέτηση καταστημάτων σε αυτό το επίπεδο εντείνει αυτή την ποιότητα. Το ίδιο το κτίριο και εδώ ξεφεύγει σε μεγέθος από οποιοδήποτε γειτονικό και δείχνει να μην ενδιαφέρει τους αρχιτέκτονες η κλίμακα της πόλης ή τουλάχιστον του άμεσου περιβάλλοντος του κτιρίου. Έχουν μια δικιά τους προσέγγιση για το πως πρέπει να είναι η συγχρονη πόλη και αυτή εκφράζουν και εδώ. Ο σύνθεση δε του συγκροτήματος με την επαναληπτικότητά της και χωρίς καμία σαφή ιεραρχία ή διάθεση έντασης δίνει την αίσθηση ότι θα μπορούσε να συνεχίζει επ'άπειρον μέσα στον αστικό ιστό.

Η περίπτωση του Forwarding Dallas θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως μια ενδιάμεση κατάσταση. Εδώ η διαμόρφωση στο επίπεδο του εδάφους το καθιστά “ελεγχόμενα δημόσιο”. Ο χώρος δεν ειναι ενιαίος, αλλά χαρακτηρίζεται από την αλληλουχία κενού-πλήρους. Αναγνωρίζονται τα 3 μεγάλα κενά ανάμεσα στους κτιριακούς όγκους και δύο άξονες κίνησεις με κάθετες μεταξύ τους διευθύνσεις. Ο υπόλοιπος χώρος εκατέρωθεν των δύο αξόνων υψώνεται σταδιακά δημιουργώντας πράσινες πλαγιές που διατίθενται για ανάπαυση και κρατούν κάποιες αποστάσεις από την κίνηση και τη δραστηριότητα των πεζών. Ο χώρος κάτω από τις πλαγιές φιλοξενεί καταστήματα, άρα και το όριο προς την πόλη δεν είναι τόσο έντονο κι απαγορευτικό. Το ίδιο το κτίριο δείχνει μια διάθεση να μην έρθει σε ευθεία αντίθεση με το περιβάλλον του. Το κλιμακούμενο ύψος αφ'ενός διατηρεί μια σχέση με την κλίμακα της πόλης, αφ'ετέρου δίνει την αίσθηση ότι το κτίριο έχει ολοκληρωθεί, η δυνατότητα επανάληψης του μοντέλου έχει κορεστεί και δε μπορεί να συνεχίσει επ'άπειρον μέσα στον ιστό της πόλης. Άλλωστε, η εκμετάλλευση οικολογικών πηγών ενέργειας και η όλη διάθεση δημιουργίας κοινότητας μεταξύ των ενοίκων μπορούν και θέλουν να λειτουργήσουν ως πρότυπο για την πόλη. Και η χρήση τοπικών υλικών ενισχύει την οικονομία της πόλης εκφράζοντας φιλική διάθεση εξ'αρχής, παράλληλα με τα σαφή οικολογικά οφέλη μιας τέτοιας επιλογής.

Ας προσπαθήσουμε τώρα να αναλύσουμε τη στάση που κρατάει το κάθε έργο απέναντι στους ίδιους τους ενοίκους, τι δυνατότητες θέλει να τους προσφέρει και τι πετυχαίνει κάθε φορά. Η σχεδιαστική ομάδα στο πρότζεκτ του SurYapi θέτει εξ'αρχής τον άνθρωπο πρωταγωνιστή και θέλει να του προσφέρει ένα ευχάριστο περιβάλλον και τη δυνατότητα να αναπτύξει σχέσης γειτονιάς και δεσμούς κοινότητας. Το ιδιωτικό πάρκο στο εσωτερικό του οικοπέδου προορίζεται ακριβώς για αυτό το σκοπό, γίνεται ένα πεδίο χαλάρωσης και κοινωνικοποίησης των ενοίκων. Πόσο εύκολο είναι όμως να κοινωνικοποιηθούν σε τέτοιο βαθμό που να μιλάμε για δεσμούς κοινότητας οι ένοικοι ενός συγκροτήματος 120.000τμ κτισμένου χώρου,δηλαδή 4000 και πλέον άτομα? Στο πεδίο της προσφοράς υπαίθριων χώρων πρασίνου βέβαια οι αρχιτέκτονες δείχνουν να τα έχουν καταφέρει πολύ καλά, ένα μεγάλο κοινόχρηστο πάρκο και ένας κήπος για κάθε κατοικία, που εξάλλου λόγω της διαμπερότητας προσφέρει ηλιασμό και αερισμό καθώς και εξαιρετικές θέες προς το πάρκο και την πόλη.

Στην περίπτωση του Taipei City Wall οι BIG απλοποιούν κάπως αυτό το μοντέλο. Ο ελεύθερος χώρος πρασίνου του ισογείου είναι καθαρά δημόσιος, και για τους ενοίκους προορίζονται οι μεγάλοι κήπου ανάμεσα στα κουτιά των κατοικιών. Εδώ η κάθε κατοικία δε διαθέτει αξιόλογους ιδιωτικούς υπαίθριους χώρους, αλλά οι ένοικοι μοιράζονται τους κοινόχρηστους κήπους. Ο μεγάλος αριθμός των κήπων σημαίνει τη χρήση τους από μικρότερο αριθμό ενοίκων κάθε φορά, γεγονός που καθιστά ευκολότερη την κοινωνικοποίηση. Θα μπορούμε άραγε να μιλάμε για μικρές γειτονιές που έχουν δημιουργηθεί με κέντρο έναν κήπο κάθε φορά? Βέβαια η επαναληπτικότητα των κήπων και η έντονη διαμόρφωση με διάθεση προκατασκευής ενδεχομένως δε διευκολύνουν την οικειοποίησή τους από τους ενοίκους.

Αυτό ακριβώς φαίνεται να θέλουν να αποφύγουν οι Atelier Data και οι MOOV στο πρότζεκτ του Dallas. Και εδώ οι κοινόχρηστοι χώροι είναι περισσότεροι σε αριθμό και μικρότεροι σε διαστάσεις, αφορώντας μικρό αριθμό ενοίκων κάθε φορά. Η διαμόρφωσή τους δεν είναι τόσο ξεκάθαρα επαναλαμβανόμενη, ενώ η δυνατότητα καλλιέργειας κηπευτικών προσφέρει στους ενοίκους τη δυνατότητα να οικειοποιηθούν πραγματικά τον κοινόχρηστο χώρο, ενώ αποτελεί αφορμή για κοινωνικοποίηση. Εδώ μπορούμε πράγματι να κάνουμε λόγω για γειτονιές των 60-70 κατοίκων μέσα στο συγκρότημα, σε αντίθεση με το SurYapi όπου ο χρήση του όρου της γειτονιάς είναι ξεκάθερα αδόκιμος, αφού έχουμε να κάνουμε περισσότερο με σχέσεις τυπικού αλληλοσεβασμού και διαχείρηση του κοινόχρηστου χώρου προκειμένου να είναι εφικτή η συνύπαρξη, παρά με σχέσεις κοινωνικές ή ακόμα και φιλικές. Στο συγκρότημα του Dallas η κάθε κατοικία αν και δε διαθέτει τον ιδιωτικό της “κήπο”, χαρακτηρίζεται από σχετική γενναιοδωρία στο σχεδιασμό των ιδιωτικών ημιυπαίθριων χώρων και έχει εξασφαλιστεί η διαμπερότητα της κατοικίας, δεν πρόκειται δηλαδή για τυπικά αστικά διαμερίσματα. Οι πλαγιές και οι κορυφές, εξάλλου, βελτιστοποιούν τις δυνατότητες αερισμού και ηλιασμού των κατοικιών και προσφέρουν καλύτερες θέες προς την πόλη και το άμεσο περιβάλλον του συγκροτήματος. Επιπλέον, αξίζει να εστιάσουμε ότι αν και εδώ η σύνθεση σε μεγάλο βαθμό επαναλαμβάνεται με την ομοιομορφία των όγκων, η σταδιακή διαφοροποίηση σε ύψος και ο διαχωρισμός σε τέσσερα αυτόνομα κτίρια τα καθιστά περισσότερο αναγνωρίσιμα. Θέλω να πω ότι ο ένοικος μιας κατοικίας μπορεί ποιο εύκολα να αναγνωρίσει εδώ την κατοικία του και το άμεσα υπερσύνολα της γειτονιάς και του κτιρίου του, παρά στις αχανείς όψεις των άλλων δύο παραδειγμάτων.

Τέλος, ας σταθούμε λίγο στον σχεδιασμό των κτιρίων σε σχέση με τα κατασκευαστικά οφέλη της κάθε λύσης. Στο παράδειγμα του SurYapi έχουν επιτευχθεί όπως είπαμε εξαιρετικές συνθήκες αερισμού και ηλιασμού των κατοικιών. Οι κατοκιές εδώ ακολουθούν την καμπύλη του εξωτερικού ορίου, οπότε δε μπορούμε να μιλήσουμε για επαναλαμβανόμενα modules κατοικιών. Αντίθετα, στο City Wall της Taipei η καμπύλη “απορροφάται” από τα κενά-κήπους. Έτσι οι κύβοι των κατοικιών παραμένουν ορθοκανονικοί σε κάτοψη επιτρέποντας την προκατασκευή και μειώνοντας το κόστος. Προκατασκευασμένα στοιχεία χρησιμοποιούνται 100% και στο συγκρότημα του Dallas. Εδώ στα οικονομικά οφέλη μπορούμε να προσθέσουμε και την ενεργειακή αυτονομία του συγκροτήματος μέσω της εκμετάλλευσης της ηλιακής και της αιολικής ενέργειας.